Is The Dutch National Police A Public Body?

Het is een vraag die wellicht niet direct bij iedereen opkomt, maar wel relevant is voor het begrip van de positie en functionering van de Nederlandse politie: Is de Nationale Politie een Zelfstandig Bestuursorgaan (ZBO)? Om deze vraag goed te kunnen beantwoorden, duiken we dieper in de betekenis van een ZBO, de structuur van de Nationale Politie en de criteria waaraan een organisatie moet voldoen om als ZBO te worden beschouwd. Het correct classificeren van de Nationale Politie is essentieel voor inzicht in haar verantwoordelijkheden, autonomie en de wijze waarop zij wordt gecontroleerd. Dus, laten we eens kijken of de Nationale Politie door het leven kan gaan als een ZBO.

Wat is een Zelfstandig Bestuursorgaan (ZBO)?

Laten we beginnen met de basis: wat is nu eigenlijk een ZBO? Een Zelfstandig Bestuursorgaan is, zoals de naam al doet vermoeden, een organisatie die een overheidstaak uitvoert, maar niet direct onder het gezag van een ministerie valt. Het is een tussenvorm, een semi-autonome entiteit die door de overheid is opgericht om specifieke taken uit te voeren. Vaak gaat het om taken die een zekere afstand tot de politiek vereisen of waarbij specialistische kennis noodzakelijk is. Denk bijvoorbeeld aan het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) of de Autoriteit Financiële Markten (AFM).

De kenmerken van een ZBO zijn onder meer dat ze bij wet zijn ingesteld, een eigen bestuur hebben en een bepaalde mate van zelfstandigheid bezitten in de uitvoering van hun taken. Ze zijn echter niet volledig vrij van overheidsinvloed. Ministers zijn verantwoordelijk voor het functioneren van ZBO’s en kunnen, binnen de wettelijke kaders, sturing geven. Het idee achter ZBO’s is dat ze efficiënter en effectiever kunnen werken als ze op afstand van de dagelijkse politiek opereren, maar wel onder democratische controle blijven staan. Het is een manier om taken te decentraliseren en expertise te bundelen, terwijl de uiteindelijke verantwoordelijkheid bij de overheid blijft liggen.

Het concept van ZBO’s is in het leven geroepen om een balans te vinden tussen overheidssturing en operationele vrijheid. Door taken te beleggen bij organisaties die gespecialiseerd zijn in een bepaald vakgebied, kan de kwaliteit van de dienstverlening worden verbeterd. Bovendien kan het de slagkracht van de overheid vergroten, doordat ministeries zich kunnen concentreren op hun kerntaken. Echter, het is belangrijk dat de autonomie van ZBO’s niet doorslaat in oncontroleerbaarheid. Daarom is er een stelsel van checks and balances ingericht, waarbij de minister verantwoordelijk blijft en het parlement de controlerende macht heeft. ZBO’s moeten transparant zijn over hun werkwijze en verantwoording afleggen over de besteding van publieke middelen. Op deze manier wordt geprobeerd de voordelen van zelfstandigheid te benutten, zonder de nadelen van gebrek aan controle.

Structuur van de Nationale Politie

Om de vraag of de Nationale Politie een ZBO is te beantwoorden, is het cruciaal om de structuur van deze organisatie te begrijpen. De Nationale Politie, zoals we die nu kennen, is in 2013 ontstaan uit een samenvoeging van de voormalige 25 regionale politiekorpsen en het Korps landelijke politiediensten (KLPD). Deze reorganisatie had als doel om de politie slagvaardiger, efficiënter en uniformer te maken. De Nationale Politie is georganiseerd in tien regionale eenheden, een landelijke eenheid en een aantal staven en ondersteunende diensten. Aan het hoofd staat de korpschef, die verantwoordelijk is voor de algehele leiding en het functioneren van de politie.

De Nationale Politie valt direct onder de verantwoordelijkheid van de minister van Justitie en Veiligheid. Dit betekent dat de minister politiek verantwoordelijk is voor het handelen en nalaten van de politie. De minister kan aanwijzingen geven aan de korpschef en is degene die de begroting van de politie vaststelt. Dit is een belangrijk verschil met ZBO’s, die weliswaar ook onder een minister vallen, maar een grotere afstand tot het ministerie hebben en een eigen bestuur dat verantwoordelijk is voor de dagelijkse gang van zaken.

De structuur van de Nationale Politie is verder gedecentraliseerd, waarbij de regionale eenheden een grote mate van autonomie hebben in de uitvoering van hun taken. Elke regionale eenheid heeft een eigen regionaal hoofd, die verantwoordelijk is voor de politiezorg in de betreffende regio. De landelijke eenheid is verantwoordelijk voor specialistische taken, zoals de bestrijding van cybercrime en terrorisme, en ondersteunt de regionale eenheden. Ondanks deze decentralisatie is de Nationale Politie één organisatie, met één korpschef en één begroting. Dit zorgt voor eenheid en uniformiteit in de politiezorg, terwijl er tegelijkertijd ruimte is voor regionale verschillen en specifieke behoeften.

Criteria voor een ZBO

Nu we weten wat een ZBO is en hoe de Nationale Politie is gestructureerd, kunnen we kijken naar de criteria waaraan een organisatie moet voldoen om als ZBO te worden beschouwd. Deze criteria zijn niet in beton gegoten, maar er zijn wel een aantal belangrijke indicatoren die een rol spelen bij de beoordeling of een organisatie als ZBO kan worden aangemerkt.

Een belangrijk criterium is de mate van zelfstandigheid. Een ZBO heeft een eigen bestuur en is verantwoordelijk voor de eigen bedrijfsvoering. De minister heeft weliswaar een rol, maar bemoeit zich niet met de dagelijkse gang van zaken. Een ander criterium is de wettelijke basis. Een ZBO is bij wet ingesteld en heeft een wettelijke taakomschrijving. Dit zorgt voor legitimiteit en transparantie. Verder is van belang de afstand tot de politiek. Een ZBO voert taken uit die een zekere afstand tot de politiek vereisen, bijvoorbeeld omdat het gaat om specialistische taken of omdat het belangrijk is dat de organisatie onafhankelijk kan opereren. Tot slot speelt ook de financiering een rol. ZBO’s worden doorgaans gefinancierd uit publieke middelen, maar hebben wel een eigen budget en zijn verantwoordelijk voor de besteding daarvan.

Om het nog even overzichtelijker te maken, hier een lijstje met de belangrijkste criteria:

• Zelfstandig bestuur: De organisatie heeft een eigen bestuur dat verantwoordelijk is voor de dagelijkse gang van zaken.
• Wettelijke basis: De organisatie is bij wet ingesteld en heeft een wettelijke taakomschrijving.
• Afstand tot de politiek: De organisatie voert taken uit die een zekere afstand tot de politiek vereisen.
• Eigen budget: De organisatie heeft een eigen budget en is verantwoordelijk voor de besteding daarvan.

Het is belangrijk om te benadrukken dat niet alle criteria even zwaar wegen en dat de beoordeling of een organisatie als ZBO kan worden aangemerkt, altijd een kwestie van interpretatie is. Er is geen harde en snelle regel die bepaalt wanneer een organisatie wel of geen ZBO is. Het is een grijs gebied, waarbij de specifieke omstandigheden van het geval altijd een rol spelen. Dit maakt het soms lastig om te bepalen of een organisatie als de Nationale Politie als ZBO kan worden beschouwd.

Is de Nationale Politie een ZBO?

Na al deze uitleg komt nu de hamvraag: is de Nationale Politie nu wel of geen ZBO? Gezien de structuur en de verantwoordelijkheden van de Nationale Politie, is het antwoord nee. De Nationale Politie voldoet niet aan de criteria voor een ZBO. Het belangrijkste argument hiervoor is dat de Nationale Politie direct onder de verantwoordelijkheid van de minister van Justitie en Veiligheid valt. De minister is politiek verantwoordelijk voor het handelen en nalaten van de politie en kan aanwijzingen geven aan de korpschef. Dit is een wezenlijk verschil met ZBO’s, die weliswaar ook onder een minister vallen, maar een grotere afstand tot het ministerie hebben en een eigen bestuur dat verantwoordelijk is voor de dagelijkse gang van zaken.

Daarnaast heeft de Nationale Politie geen eigen bestuur in de zin van een ZBO. De korpschef is weliswaar verantwoordelijk voor de leiding van de politie, maar hij is geen onafhankelijk bestuurder. Hij is in dienst van de minister en moet zich houden aan de aanwijzingen die hij krijgt. Ook de financiering van de Nationale Politie wijkt af van die van ZBO’s. De politie wordt gefinancierd uit de algemene middelen van de staat en heeft geen eigen budget in de zin van een ZBO. De begroting van de politie wordt vastgesteld door de minister en het parlement, en de politie is verantwoording schuldig over de besteding van de middelen.

Hoewel de Nationale Politie een zekere mate van autonomie heeft in de uitvoering van haar taken, is deze autonomie niet vergelijkbaar met die van een ZBO. De politie is gebonden aan wet- en regelgeving en moet zich houden aan de aanwijzingen van de minister. Ook de controlerende macht van het parlement is groter dan bij ZBO’s. Het parlement kan de minister ter verantwoording roepen over het functioneren van de politie en kan onderzoek doen naar misstanden. Al met al is de Nationale Politie een overheidsorganisatie die direct onder het gezag van de minister valt en niet kan worden beschouwd als een ZBO.

Conclusie

Dus, om terug te komen op de oorspronkelijke vraag: nee, de Nationale Politie is geen ZBO. Het is een overheidsorganisatie die direct onder de verantwoordelijkheid van de minister van Justitie en Veiligheid valt. Hoewel de politie een zekere mate van autonomie heeft in de uitvoering van haar taken, is deze autonomie niet vergelijkbaar met die van een ZBO. De minister is politiek verantwoordelijk voor het handelen en nalaten van de politie en kan aanwijzingen geven aan de korpschef. Dit is een wezenlijk verschil met ZBO’s, die een grotere afstand tot het ministerie hebben en een eigen bestuur dat verantwoordelijk is voor de dagelijkse gang van zaken.

Het is belangrijk om te begrijpen dat de classificatie van een organisatie als ZBO of niet, gevolgen heeft voor de wijze waarop de organisatie wordt bestuurd en gecontroleerd. ZBO’s hebben een grotere mate van zelfstandigheid, maar zijn ook minder direct onderworpen aan politieke controle. De Nationale Politie is daarentegen direct onderworpen aan politieke controle, wat betekent dat de minister en het parlement een grotere invloed hebben op het functioneren van de politie. Dit is een bewuste keuze geweest bij de inrichting van de Nederlandse politie, om te waarborgen dat de politie altijd onder democratische controle staat en verantwoording aflegt over haar handelen. Hopelijk geeft dit artikel meer duidelijkheid over de positie van de Nationale Politie binnen het Nederlandse bestel!